KUTUP YILDIZI

Kutup Yıldızı Neden Sabittir?

Kutup yıldızı, sıradan bir yıldız değil, aynı zamanda bir belirteçtir de. Adını da aldığı gibi, daima kuzey kutbunun bulunduğu yönü belirtir. Aslında bu durum, kuzey yarıkürede yaşayan bizler için geçerlidir. Eğer güney yarıküreye gidecek olursanız, oranın kutup yıldızı farklıdır ve bu sefer güneyi işaret eder. Bunun yanında sanılanın aksine gökyüzündeki en parlak yıldız da değildir. Hatta oldukça sönük bir yıldızdır ve ışık kirliliği fazla olan büyük şehirlerde neredeyse görünemez. Sıklıkla; çoban yıldızı olarak adlandırılan, aslında yıldız olmayan, çok parlak görünümlü Venüs ile karıştırılır.

 

Kutup Yıldızını Diğerlerinden Ayıran Şey Nedir?

Kutup yıldızının gece boyunca kuzeyi gösterdiğini bildiğimize göre, demek ki diğerleri gece boyunca sabit değil sonucunu çıkartabiliriz, ki bu doğrudur. Gece boyunca yıldızların konumu, tıpkı Güneş’in gündüz boyunca hareketi gibi bir hareket izler. Bu hareket, kesinlikle yıldızların gerçek hareketinden kaynaklanmamaktadır. Yıldızlar uzayda hareket etmektedir evet, fakat o kadar uzaktadırlar ki, en yakınlarının dahi hareketi, bir gün içerisinde belirli bir değişim yaratmaz.

Dünya’nın kendi etrafındaki dönüşünü tanımlarken, bir dönüş ekseninden bahsederiz. Dünya, bu eksenin etrafında döner. Eğer bir yıldız, tam bu eksenin baktığı doğrultuda yer alırsa, işte o yıldızın konumu hiç değişmez; şüphesiz ki bu yıldız, bizim kutup yıldızımız oluyor! Diğer tüm yıldızlar ise, kutup yıldızının etrafında bir çember çizerek gece boyunca hareket ederler. Herhangi bir yıldız, kutup yıldızına ne kadar uzaksa, bu çember de o kadar büyür. Ardından diğer kutup yönünde küçülmeye başlar.

 

Kuzeyde Farklı Güneyde Farklı

Kuzeyde kutup yıldızı olarak adlandırdığımız özel bir yıldız var. Şans eseri, çıplak gözle görülebilen bu yıldız, neredeyse Dünya’nın dönüş ekseni ile aynı doğrultuda bulunuyor. Bu yıldızın adı Polaris‘tir. Ne yazık ki, güney yarıküre bu kadar şanslı değil. Onlarda dönüş eksenine denk gelen yeterince parlak bir yıldız bulunmuyor. Bu durum en çok astrofotoğrafçılık yapanların başına beladır. Çünkü, takip sistemleri Dünya’nın dönüş hareketini taklit ettiğinden dolayı, dönüş eksenini hedef almak zorundadır. Eğer parlak bir yıldız bu noktaya denk gelirse, o ekseni bulmak kolaydır, fakat yoksa işler zorlaşıyor.

Sürekli Sabit mi?

Kutup yıldızı aslında sürekli orada değildir. Dünya’nın dönemsel olarak sahip olduğu bir yalpalama hareketi (presesyon) bulunur. Bu sebeple Dünya’nın dönüş ekseninin gökyüzünde baktığı nokta sürekli olarak değişir. Bu da kutup yıldızının zamanla değişmesi demek. Fakat bu süre o kadar kısa değildir ve on bin yıllar mertebesinde sürer. Dünya, bu yalpalama hareketinin bir turunu 25,800 yılda tamamlar. Günümüzden 13,000 yıl kadar sonra, kuzey yarıkürenin kutup yıldızı, bugünlerde yaz aylarının parlak yıldızlarından olan Vega olacaktır.

Yıldızizi Fotoğrafları

Bazen astrofotoğraflarda,fotoğrafta izler oluşturan yıldızlar görürsünüz. Bunlar, uzun pozlamalar sonucu elde edilen karelerdir. Dakikalardan, saatlere kadar uzanabilir.. Diğer yıldızlar, Dünya’nın dönüş hareketinden dolayı kutup yıldızının etrafında dolanıyor gibi görünürler dedik. Dünya bir gün içerisinde 24 saate sahiptir. Eğer 360 dereceyi, yani tam bir tur çemberi, 24 saatlik dilimlere bölerseniz, saat başına 15 derece elde edersiniz. Bu fotoğraflarda yıldızların yaptığı açıyı ölçerek, kaç saatlik bir pozlamayla elde edildiklerini bulabilirsiniz!

 

Uzun pozlama ile elde edilmiş bir yıldızizi fotoğrafı. Köşelere doğru çembersel şeklin bozulması, tamamen optik olaylardan kaynaklanmaktadır.

Aynı Zamanda Nerede Bulunduğunuzu da Söyler

Dünya’nın dönüş eksenine denk geldiğini biliyoruz, peki böyle bir durumda tam olarak kuzey kutup dairesine gidersek ne olur? Dönüş ekseni içimizden geçerek, tam başımızdan yukarıyı hedef alır. Bu durumda kutup yıldızı tam başucu (tepe) noktasında olmalıdır. Ekvatora giderseniz ise tam ufukta kalacaktır. Yani aslında kutup yıldızının yerden olan açısal yüksekliği, bize bulunduğumuz enlem hakkında doğrudan bilgi verir.

Hazırlayan: Ögetay Kayalı

Referanslar
1. A. K. Mallik, Precession of the Earth’s Axis, The Himalayan Physics Vol. 1 No. 1, May 2010